De Indonesische Islam

Vertegenwoordigers van de verschillende religies in Indonesie bij elkaar

Onlangs sprak ik met een nederlandse jonge dame, die alleen op reis was in Indonesie. Zij had het boven verwachting naar haar zin en voelde zich als alleenreizende vrouw erg veilig op Java. Een van de eerste dingen, die zij mij vertelde, was dat het haar zo was opgevallen, hoe nadrukkelijk de indonesische vrouwen in de samenleving aanwezig zijn. Het lijkt wel, zo zei ze, alsof de hele middenstand op vrouwen draait. Verder was de mondigheid van de vrouwen haar opgevallen; geen bedeesde vrouwen, die amper hun zegje willen of kunnen doen, integendeel. Tot zover deze dame.
De observatie van deze dame is geheel juist. De vrouwen in Indonesie (met name Java) nemen actief deel aan het openbare leven. Zij staan zonder meer hun “mannetje”.
Vrouwen zijn vertegenwoordigd in veel beroepsgroepen; het aantal vrouwen dat hogere of hoge posities bekleed, is echter nog beperkt. Toch zijn er een paar bekende voorbeelden, zoals de burgemeester van Surabaya,  de op 1 na grootste stad van Indonesie, mevr. Rismaharini. En Mevr. Megawati Sukarnoputri  is zeer vooraanstaande politica in Indonesie.
Er is een vrouwen-emancipatie beweging in Indonesie. Deze beweging wil echter geen copie zijn van de westerse vrouwen-emancipatiebewegingen, maar de vrouwen emanciperen op Indonesische wijze, uitgaande van de cultuur in Indonesie.
Op de TV ziet men vooral jonge vrouwen swingen, dat het een lust is bij een optreden van een bekende artiest. Er zijn kort-gerokte dames bij, dames met lange broeken, en dames met hoofddoeken en spijkerbroek. Allen staan ze te swingen en hebben de grootste lol met elkaar.
Kleurige T-shirts, veel spijkerbroeken en veel kleurige hoofddoeken.
Na afloop van het optreden gaan de dames naar huis, sommigen samen met of door hun vriend opgehaald, anderen alleen op de brommer, en sommigen achter het stuur in een auto.
Dit is een beeld, dat in de Arabische landen niet mogelijk is. Daar voor het overgrote deel vrouwen in het zwart met lange zwarte wapperende mantels en heel erg veel boerka’s.
Saoedie Arabie is misschien wel het meest extreem, vrouwen mogen daar alleen buitenkomen samen met man of een mannelijk familielid. In T–shirt en spijkerbroek staan swingen op een plein is ondenkbaar.
Ik heb het afgelopen jaar op Oost Java (12 maanden) welgeteld 1 keer een vrouw met een boerka gezien. Je ziet het zelden hier. De hoofddoek wordt gedragen, door wie het wil. Ik zie moeders met hoofddoek en dochters zonder, en omgekeerd. Er is geen verplichting tot het dragen van een hoofddoek. De jongere vrouwen, die wel een hoofddoek willen dragen, maken er vaak een kleurig iets van, met een sieraad aan de voorkant om de hoofddoek bijeen te houden.
David en zijn vrienden drinken graag een wijntje met mij in de avond-uren; ook een biertje wil er wel ingaan. Ook dit is niet mogelijk in de Arabische landen.
Verliefde homo-jongens worden in Iran opgehangen, in andere landen staan er zware straffen op. In Indonesie zijn een aantal bekende artiesten homo, iedereen weet ervan. Ook in mijn desa zijn er een paar homo’s. Niemand, die hen lastig valt of moeilijk daarover doet. Ze gaan ook gewoon naar de moskee. Niet iedereen in de desa begrijpt, dat deze jongens zo zijn, maar men doet ze geen kwaad.
In Afganistan zijn oude Buddhabeelden opgeblazen, ook in Pakistan gebeurt dit. Op Java zijn honderden tempels uit de hindoeistische en buddhistische tijd op Java te vinden. Sommige tempels zijn erg mooi in tact of gerestaureerd (Prambanan en de Borobudur), anderen worden nog gerestaureerd; Indonesiers zijn erg trots op hun verleden. Alle overblijfselen uit de tijd van voor de komst van de Islam worden gekoesterd. Zij behoren gewoon tot de geschiedenis van Indonesie.
Al met al een heel ander beeld dus van de Islam in Indonesie, vergeleken met de Arabische landen.

Hoe komt het dat de Islam in Indonesie zo anders is dan in de Arabische landen ? Voorzover ik opmaak uit de literatuur en gesprekken met moslims in Indonesie heeft dit vooral te maken met het feit, dat de Islam in Indonesie “gebouwd” is op de oude buddhistische en hindoeistische rijken van voor de Islam. De buddhistische en hindoeistische sfeer “werkt door” in de Islam.
De Godin van de Stille Zuidzee, Nyai Loro Kidul, is op Java nog steeds een begrip. Ik heb op het strand van Parangtritis bij Yogyakarta moslims offers zien brengen aan deze godin.
Ook aan de hoven van de sultans van Yogyakarta en Surakarta zijn nog duidelijke overblijfselen te zien. Veel van de dansen daar zijn gebaseerd op de Mahabharata.

In Nederland heeft men vooral te maken met de Islam uit de Arabische landen. Doorgaans aan de fundamentalistische kant. Ik lees op internet-forums in Nederland voor jongeren, die moslim willen worden of het al zijn, de meest vreemde vragen. zoals: “ik ben moslim, maar mijn vader niet, mag ik nu wel naar zijn verjaardag ?” Of: “mag ik als moslim voor iemand anders een biertje kopen ?” Dit zijn nog vrij onschuldige vragen, maar het kan ook erger, zoals vragen over het omgaan met niet-moslim buren, het respecteren van niet-moslim feestdagen. En het kan nog erger.
Voor mij zijn dit stompzinnige en idiote vragen van zeer beklagenswaardige lieden, waarvan je je kunt afvragen, in hoeverre ze toerekeningsvatbaar zijn.
Ik heb dit soort vragen voorgelegd aan David en zijn vrienden (allen uiteraard moslim), in de leeftijd van 18 – 25 jaar. Ze begrepen in het geheel niet, waar ik het over had. Natuurlijk behoor je je vader te respecteren en naar zijn verjaardag te gaan. Een  gesprek was in feite niet mogelijk, omdat dit soort idioterie helemaal buiten hun denkwereld valt. Een ander respecteren (“hormat”) is voor de Indonesische moslims van grote betekenis.

Indonesie is net zo groot als Europa. Er wonen honderden volkeren, er worden honderden talen gesproken, behalve de grote religies zijn er talloze lokale religies. Jakarta is hypermodern, in andere delen van Indonesie leeft men nog bijna in het stenen tijdperk.
Dit alles wordt bijeengehouden door de staatsfilosofie “Pancasila”, eenheid in verscheidenheid, waar voor ieder een plaats moet zijn.
In een land met zoveel verschillen, zijn natuurlijk ook problemen. Ook in Indonesie zijn een aantal fundamentalistische moslim-groepringen, zoals de FPI en JAT; kleine groepen, met echter een luide stem, die vaak uit zijn op overlast.
Ook de besturen van de grote moslim organisaties kunnen uiterst vreemde uitspraken doen, zoals het advies om Christenen geen “Selamat Hari Natal” te wensen, omdat dit in strijd zou zijn met de Koran, of niet meedoen met Valentijnsdag. Ik heb de indruk, dat de gewone moslim zich hier niet veel aan stoort. Er zijn genoeg moslims, die Kerst met christenen samen vieren.
Doch het streven om met zijn allen vreedzaam in Indonesie te leven, is overal voelbaar. Dit streven gaat niet over een geffend pad, er zijn veel hobbels, waar gelukkig op TV en in de kranten veel aandacht aan wordt gegeven.